مدیریت یکپارچه خاک و آب در مقیاس مزرعه در زیر حوضه هنام (قسمت اول: تعیین واحدهای همگن مدیریت خاک و آب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 رئیس بخش تحقیقات شیمی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه

2 محقق، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج،

3 استادیار پژوهش موسسه خاک و آب

4 موسسه خاک واب

5 هیات علمی موسسه تحقیقات خاک و آب

6 International Center for Agricultural Research in the Dry Areas Jordan

7 موسسه تحقیقات خاک وآب

8 مربی موسسه تحقیقات خاک و آب

9 استادیار پژوهش موسسه تحقیقات خاک و آب

10 محقق موسسه خاک و آب، بخش تحقیقات ارزیابی اراضی دانش آموخته دکتری، گروه علوم خاک،دانشگاه آزاد اسلامی،واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان،

11 موسسه تحقیقات خاک و آب

12 عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک و آب

13 استادیار موسسه تحقیقات خاک و آب

14 دانشیار، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

15 استاد یار پژوهش، بخش تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران

16 عضو هیئت علمی

17 عضو هیات علمی بخش تحقیقات بیولوژی خاک

18 رییس مرکز تحقیقات لرستان

19 مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

20 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، خرم

21 کارشناس مرکز جهاد کشاورزی علی آباد الشتر

22 مروج پهنه تولیدی مرکز جهاد کشاورزی علی‌آباد

23 تسهیلگر جامعه محلی

چکیده

مقاله حاضر، بررسی مراحل دستیابی به چارچوب بومیاجرایی مدیریت یکپارچه )تلفیقی) خاک و آب در مقیاس مزرعه است که از طریق طرح کلانی با 19 پروژه از سال 1392 تا 1399 با مشارکت محققین، کارشناسان و کشاورزان از سطح بین‌المللی، ملی، و محلی در زیر حوزه هنام استان لرستان انجام شد. برای این منظور، زمین­های کشاورزی براساس ویژگی­های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک، دسته­­بندی شد تا با شناخت مسائل مدیریت خاک و آب برای کشاورزی در یک واحد همگن، تبدیل نقشه­های خاکشناسی به نقشه­های واحدهای مدیریت همگن امکان­پذیر باشد. در این پژوهش، روش طبقه‌بندی استعداد حاصلخیزی خاک (FCC)[1] به عنوان رویکردی یکپارچه که بافت خاک سطحی و عمقی و توصیف­­کننده­های خاک را در بر می­گیرد، استفاده شد. همچنین، تعریف چندین توصیف­کننده برای مناطق نیمه خشک تغییر کرده و توصیف­کننده­های جدیدی برای طبقه­بندی استعداد آبیاری ([2]ICC) معرفی شد. اطلاعات مورد نیاز با حفر 119 نیمرخ خاک و نمونه­برداری از 101 نقطه خاک سطحی در مقیاس مدیریت­پذیر جمع­آوری و ویژگی­های فیزیکی، شیمیایی و زیستی نمونه­ها، اندازه­گیری شد. سپس، لایه­های اطلاعاتی مختلف شامل نقشه­ نیمه تفصیلی دقیق خاک با استفاده از روش زمین­خاکشناسی (ژئوپدولوژی)، محدودیت، طبقه­بندی و تناسب اراضی، توان (پتانسیل) تولید محصولات عمده کشاورزی، تخریب خاک، محل­های برداشت آب، کاربری اراضی و حدنگار (کاداستر) کشاورزی 2395 مزرعه، تهیه شد. تیم چندرشته‌ای با بازدید محلی و مصاحبه با 84 کشاورز منتخب 24 روستا از طریق پرسشنامه در سال زراعی 1397-1398، مسائل و وضعیت فعلی خاک و آب آن­ها را بررسی نمود. بر پایه نتایج، تعداد 23 واحد همگن مدیریت خاک و آب در اراضی آبی و 30 واحد همگن در اراضی دیم تفکیک شد. این واحدهای همگن، 93% از اراضی آبی و 90% از اراضی دیم را می­پوشاند. بررسی­ها نشان داد که منطقه دارای مشکلاتی مانند سخت لایه شخم، کمبود عناصر غذایی فسفر و روی، برنامه­ریزی نامناسب آبیاری و سه دسته متفاوت بهره­بردار بود. سرانجام، برای هر واحد همگن مدیریت خاک و آب، بسته مدیریتی تهیه شد و اعتبارسنجی گردید که نتایج آن در قسمت دوم مقاله ارائه می­شود.
 
[1] Fertility Capability Classification (FCC)
[2] Irrigation Capability Classification (ICC)

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Integrated Soil and Water Management at Farm Level in Honam Sub-Catchment(Part I: Determination of Homogeneous Soil and Water Management Units)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Balali 1
  • Sina Mallah 2
  • Kamran Eftekhari 3
  • Hamed Rezaei 4
  • Kambiz Bazargan 5
  • Vinay Nangia 6
  • Farhad Moshiri 7
  • Saeed Ghalebi 8
  • Mir Naser Navidi 9
  • Bahareh Delsouz Khaki 10
  • Alireza Ziaei Javid 11
  • Mehdi Panahi 12
  • Mohammad Reza Emdad 13
  • Naser Davatgar 14
  • Shahram Omidvari 15
  • Mohammad Hossein Davoodi 16
  • Ashraf Esmaeilzad 11
  • FARHAD REJALI 17
  • Zahra Mohammadesmaeil 11
  • morad sepahvand 18
  • Morad Ali Ghanbarpouri 19
  • Samad Abdi 20
  • Masoumeh Matinkia 21
  • Mahnaz Sepahvand 22
  • Morad Azizollahi 23
1 Soil fertility and plant nutrition Dep,
2 Researcher, Soil and Water Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran
3 Departemenrt of Soil Classification and Land Evaluation
4 Departement of Land Reclamation
5 Departement of Labratories
6 International Center for Agricultural Research in the Dry Areas Jordan
7 Soil Chemistry, Fertility and Plant Nutrition
8 Soil Physics and Irrigation Departement
9 Departement of Soil Classification and Land Evaluation
10 PhD Graduate, Department of Soil Science, College of Agriculture, Isfahan (Khorasgan) Branch , Islamic Azad University, Isfahan, Iran
11 Soil Classification and Land Evaluation
12 Soil and Water Research Institute
13 Soil Physics and Irrigation
14 Assistant Professor, Soil and Water Research Institute, agricultural research, education and extension organization (AREEO), Karaj, Iran
15 scientific staff
16 Soil
17 Departement of Soil Biology
18 head of lorestan agricultural research center
19 , Soil and Water Research Department, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Khorramabad, Iran
20 Assistant professor of soil and water research department, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Training Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Khoramabad, Iran
21 Extention of Aliabad Agricultural Jahad Center, Alashtar, Lorestan, Iran
22 Extention of Aliabad Agricultural Jahad Center, Alashtar, Lorestan, Iran
23 Local facilitator
چکیده [English]

This study expresses the steps of achievement to the indigenous-executive framework of integrated soil and water management at farm level through a mega project with 19 sub-projects. The projects were carried out during 2013-2020 with active participation of international, national and regional experts as well as local farmers in Honam Sub-basin, Lorestan Province, Iran. To understand the soil and water management problems for agriculture in the same homogeneous units (HSWMUs), farmlands were classified regarding physical, chemical and biological characteristics of soil, making it possible to convert soil maps into thematic maps. In this research, the fertility capability classification (FCC) method that integrates surface and sub-surface soil textures with modifieres was used. In addition, several modifieres were revised for soils of semi-arid regions and new modifieres were introduced for Irrigation Capability Classification (ICC). The required information was collected from 119 soil profiles and 101 surface soil samples in detailed scale of 1:25000 and the corresponding measurements were made. Accordingly, different data layers including detailed soil map were produced via geopedological method icluding land limitation, land suitability, and land production potential (LPP) of major crops, land degradation, location of water withdrawal, land use and agricultural cadastre of 2395 farms were prepared. To evaluate the current soil and water behavior of farmers within HSWMUs, the multidisciplinary team recorded the issues through field visits and open semi-structured questionnaire of 84 selected farmers in 24 villages who were interviewed during 2018-2019. The results showed that 23 and 30 HSWMUs that covered, respectively, 93% and 90% of the irrigated and rainfed areas were delineated on the map. Investigations showed that the sub-basin suffers from problems such as plow pan, phosphorus and zinc deficiencies, poor irrigation scheduling, and three types of farmers. Finally, recommended packages were prepared and validated for each HSWMU, which will be discussed in the part 2.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Integrated management
  • Integrated watershedmanagement
  • Yield gap
  • Management package
  • Participatory research
  1. اسمعیلی­زاد، ا.، شکوری، ر.، دواتگر، ن.، و کاری دولت آباد، ح. 1402. ارزیابی نقش ویژگی‌های زیستی در کیفیت خاک زیر حوضه هنام استان لرستان. نشریه زیست­شناسی خاک (پذیرش).
  2. افتخاری، ک. 1398. شناسایی و تفکیک واحدهای همگن بر مبنای خصوصیات خاک، تیپ­های کاربری اراضی و وضعیت کمی وکیفی منابع آب درزیرحوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 55221، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  3. افتخاری، ک. 1397. ب. بررسی ارتباط خاک و لندفرم و تهیه نقشه تفصیلی خاکشناسی و طبقه­بندی اراضی درزیرحوضه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 55231، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  4. امداد، م. ر. 1397. بررسی و شناسایی وضعیت کمی و کیفی منابع آب در زیر حوزه هنام.نشریه شماره موسسه تحقیقات خاک و آب. گزارش نهایی شماره فروست 54582، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  5. امیدواری، س. 1395. بررسی وضعیت موجود تخریب و تهیه نقشه‌های ریسک تخریب‌پذیری اراضی در واحدهای کاری همگن در زیر حوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 50256، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  6. بلالی، م، ر.، ملاح، س.، افتخاری، ک.، رضایی، ح.، بازرگان، ک.، نانجیا، و.، مشیری، و.، غالبی، س.، نویدی، م. ن.، پناهی، م.، رجالی، ف.، امداد، م. ر.، دواتگر، ن.، امیدواری، ش.، داوودی، م. ح.، محمداسماعیل، ز.، غلامپور، م.، سپهوند، م.، موم­وندی، ع.، قنبرپوری، م. ع.، عبدی، ص.، متین­کیا، م.، سپهوند، م.، عزیزالهی، م. 1398. تلفیق عوامل خاکی – آبی در راستای پایداری تولید محصولات کشاورزی در مقیاس مزرعه: مطالعه موردی زیر حوزه هنام از حوزه کرخه. شانزدهمین کنگره علوم خاک ایران. 5 تا 7 شهریور ماه 1398. دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
  7. بلالی، م. ر. 1401. تلفیق عوامل خاکی-آبی در راستای نیل به تولید پایدار محصولات کشاورزی در زیر حوضه هنام از حوضه کرخه. گزارش نهایی شماره فروست 62443، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  8. پناهی، م.، ملاح، س.، غالبی، س.، امداد، م.ر. 1400 (الف). تعیین برنامة مناسب آبیاری گیاهان عمدة زراعی و باغی در شبکة سنتی آبیاری دشت هنام لرستان. مجله پژوهش آب ایران. 15 (1): 87-95.
  9. پناهی، م.، ملاح، س.، و امداد، م.ر. 1400 (ب). بررسی و ارائه توصیه های فنی برای انتخاب روش آبیاری متناسب با وضعیت منابع خاک و آب با هدف ارتقاء بهره وری آب کشاورزی در منطقه هنام )استان لرستان تعیین برنامة مناسب آبیاری گیاهان عمدة زراعی و باغی در شبکة سنتی آبیاری دشت هنام لرستان. هفدهمین کنگره علوم خاک ایران و چهارمین همایش ملی مدیریت آب در مزرعه، کرج، 26 تا 28 مهر 1400. https://civilica.com/doc/1312585
  10. داوودی، م، ح. 1398. تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در واحدهای کاری همگن در زیر حوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 56726، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  11. رضایی، ح. 1397. بررسی تجربیات و نتایج حاصل از مطالعات بالادست حوزه کرخه. موسسه تحقیقات خاک و آب. گزارش نهایی شماره فروست 55181، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  12. رضایی، ح. 1399. بررسی وضعیت موجود مدیریت بهره برداری خاک و آب در زیر حوزه هنام (کرخه). گزارش نهایی شماره فروست 57169، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  13. رضایی، ح.، مشیری، ف.، بلالی، م.ر.، بازرگان، ک.، اسمعیل نژاد، ل.، و ملاح، س. 1402. تعیین واحدهای مدیریت حاصل‎خیزی خاک برای تولید گندم با استفاده از روش‎های زمین‎آمار، آنالیز مؤلفه‎های اصلی و خوشه‎بندی فازی در زیرحوزه هنام (استان لرستان). مجله تحقیقات کاربردی خاک (پذیرش).
  14. شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری-کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی. 1396. برنامه علم و فناوری و اقتصاد دانش بنیان کشاورزی، آب و منابع طبیعی، 20 صفحه.
  15. ضیایی جاوید، ع، ر. 1400. تعیین کاربری فعلی اراضی در زیر حوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 60125، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  16. غالبی، س و ملاح، س. 1398. بررسی وضعیت موجود تخصیص، مدیریت مصرف و بهره وری آب در واحدهای کاری همگن دشت هنام. گزارش نهایی شماره فروست 56766، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  17. مشیری، ف. 1399. تعیین وضعیت مدیریت حاصلخیزی خاک در واحد های کاری همگن درزیر حوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 59300، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  18. ملاح، س.، غالبی، س.، امداد، م.ر.، و پناهی، م. 1400. ارزیابی شاخص هیدرومدول آبیاری بمنظور کاهش تاثیر تنش خشکی و مصرف بهینه آب در گیاهان عمده الگوی کشت اراضی دشت هنام. مجله تحقیقات علوم زراعی در مناطق خشک. 3(1): 15-24.
  19. منصوری، م. ح. 1368. راهنمای طبقه‌بندی اراضی برای آبیاری. تهران. مؤسسه تحقیقات خاک و آب. نشریه شماره 766.
  20. مهاجر میلانی، پرویز. 1389. گزارش نهایی پروژه "رهیافت مشارکتی برای ارزیابی چرخه عناصر غذایی در حوزه آبرز مرک و هنام از حوزه رودخانه کرخه". نشریه شماره 1538. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  21. نویدی، م، ن. 1397. طبقه­بندی تفصیلی تناسب اراضی و تخمین پتانسیل تولید برای محصولات کشاورزی در اراضی زیر حوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 54474، موسسه تحقیقات خاک و آب.
  22. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. 1391. نقشه جامع علمی بخش کشاورزی، 39 صفحه.